به گزارش آسیانیوز، کتاب «فعل فارسی امروز» پژوهشی است بر بنیاد پیکرۀ فعل در زبان گفتار و نوشتار امروز. این کتاب
که تازه ترین تالیف دکتر محمود مهرآوران عضو هیات علمی دانشگاه قم است، در ده گفتار به ارائۀ
توضیح و تحلیل فعل در زبان فارسی امروز براساس فهرست گردآوری شدۀ افعال می‌پردازد.
بیش از 6300 فعل در زبان امروز گردآوری و برمبنای ساختارشان دسته‌بندی و تحلیل شده‌اند. بجز
دسته بندی ساختاری از نظر معنا و موضوع و نیز از نظر مجهول بودن و گذرا به متمم بودن نیز
دسته بندی شده‌اند.
عنوان گفتارهای این کتاب از این قرار است:
گفتار اول: کلیات فعل. در این گفتار از ویژگیهای کلی فعل مانند پایۀ فعل، زمان، شخص، شمار،
گذرا یا ناگذر بودن، معلوم و مجهول، فعل وصفی و مباحثی دیگر دربارۀ فعل بحث شده است.
تعدادی از افعال التزامی که در کتابهای دستوری اصلا به آنها پرداخته نشده نیز در این گفتار معرفی
شده‌اند.
گفتار دوم: فعل ساده. فهرست افعال ساده امروز و توضیحاتی دربارۀ کارکرد و تنوع و تفاوت
کارکرد این افعال. حدود 300 فعل ساده در زبان امروز داریم. برخی از فعلهایی که امروزه در زبان
محاوره و به‌تدریج در نوشتار خصوصاً در فضای مجازی کاربرد یافته‌اند نیز در این گفتار معرفی
شده‌اند؛ مانند: یخیدن، زنگیدن.
گفتار سوم: فعلهای پیشوندی. در زبان فارسی امروز 8 پیشوند فعل ساز داریم که فهرست مصدر این
افعال گردآوری و توضیحاتی دربارۀ آنها ارائه شده است.
گفتار چهارم: عبارتهای فعلی. این افعال شکلی دیگر از ساختار فعلهای فارسی هستند. پس از ذکر
فهرستی از این افعال ویژگیهای آنها، معیارهای تشخیص و تفاوتشان با دیگر فعلها نیز بیان شده
است.
گفتار پنجم: فعلهای یک شناسه و یک شخصه. این دو شکل از فعل نیز ساختار ویژه و متفاوت با
افعال دیگر دارند. تحلیلی از نحوۀ ساخت و کارد این افعال نیز پس از فهرست آنها ارائه شده است.
گفتار ششم: فعل مرکب. مهمترین، مفصلترین و پر بحث‌ترین موضوع در مبحث فعل، موضوع فعل
مرکب است. در این گفتار به تفصیل معیارهایی همراه با مثال در شناخت فعل مرکب بیان شده است.
از نظر بسامد نیز بیشترین تعداد افعال فارسی، فعل مرکب است و بیش از 5500 فعل مرکب، در
این کتاب معرفی شده است. افعالی که به عنوان همکرد می‌شناسیم و افعالی ساخته شده با این
همکردها به ترتیب الفبا ارائه شده است. بسیاری از مباحث مطرح شده در این گفتار تازه و برمبنای
همین پژوهش پیکره بنیاد است. معیارهای تشخیص فعل مرکب، گذر از ترکیب به سادگی، علت
خروج برخی افعال از مرکب بودن، حوزۀ کارکرد و فعال بودن فعل مرکب، شکلهای گوناگون
ساختاری این فعل مهمترین مباحث مطرح شده در این گفتار است. از آنجا که شکلی پرکاربرد از
افعال مرکب، افعالی هستند که با فعل شدن مجهول می‌شوند فهرستی مفصل از این افعال نیز در
همین گفتار گرد آمده است.
گفتار هفتم: افعال گذرا به متمم. یکی از ویژگیهای فعل، لازم یا متعدی بودن است که در این گفتار
فهرستی از فعلهای گذرا به متمم ارائه شده است؛ زیرا شکل ظاهری متمم و اشتباه شدن آنها با
متمم‌های قیدی ممکن است در شناخت این گونه از افعال اشکال ایجاد کند. از این رو با ترسیم
پیکره‌ای از آنها معیارها و تحلیلهایی نیز در شناخت این افعال بیان شده است.
گفتار هشتم: فعلهای اسنادی: توضیحاتی دربارۀ اسناد، معرفی افعال اسنادی بویژه فعلهایی که کمتر به
اسنادی بودن آنها توجه شده و بحثی دربارۀ درستی کاربرد فعل «می‌باشد» اهم مطالب این گفتار
است.
گفتار نهم: دسته بندی معنایی افعال: در گفتارهای پیشین به تفکیک ساختار، پیکرۀ فعلهای فارسی
امروز ارائه شده بود؛ در این فصل همۀ آن افعال برمبنای موضوع و معنی و حوزۀ کاربرد دسته
بندی و در 31 موضوع قرار داده شده‌اند. از آنجایی که معنا، معیاری نسبی و در نزد افراد تا
حدودی متفاوت است، کوشیده‌ایم براساسا معنای غالبی که بیشتر به ذهن می‌آید یا کاربرد دارد،
فعلها را دسته بندی کنیم و البته بسیاری از افعال می‌توانند در چند دستۀ معنایی قرار بگیرند ولی در
فهرستی که بیشتر کارکر و معنی غالب دارند، قرار گرفته‌اند.
گفتار دهم. این گفتار به معنی برخی از فعلها اختصاص دارد. بسیاری از فعلها یا در حوزه‌هایی
تخصصی هستند یا متاثر از گویش تهران یا برخی از اصناف هستند که ممکن است برای برخی
بویژه نسلهای تازه کمی ناشناخته باشند. این افعال در متون تخصصی یا داستانی کاربرد دارند و در
حوزۀ زبان رسمی و معیار وارد شده‌اند اما نیاز به معنی کردن دارند. از این رو آنها را در این
فصل معنی کرده‌ایم.
گرچه دربارۀ فعل فارسی کتابهای دیگری نیز وجود دارد اما در مجموع این کتاب، فهرستی نسبتاً
کامل از افعال فارسی امروز را که در چند سال تحقیق و توجه در متون گوناگون نوشتاری و زبان
گفتار امروز بویژه نوشتار فضای مجازی گردآوری شده ارائه کرده که تاکنون کسی این کار را
نکرده است. متخصصان این رشته و پژوهشگران حوزۀ دستور و زبان با مطالعۀ آن، تازگی بسیاری
از مطلب را متوجه می‌شوند.
علاوه بر تحلیها، معیارها و دسته بندی‌هایی که این کتاب دارد، پیکره و مواد تحقیق آن برای این
امور نیز مفید و منبعی پژوهشی است:
- آموزش زبان فارسی
- آموزش دستور زبان فارسی
- تهیۀ فرهنگ تخصصی فعل و ترجمۀ آن
- تهیۀ گزیده‌ای از پرکاربردترین افعال
- پژوهشهای معنی شناسی دربارۀ فعل
- منبعی کمک درسی در واحدهای درسی مربوط به دستور زبان و ساخت زبان فارسی در
رشته‌های زبان و ادبیات فارسی، زبان شناسی و مترجمی زبان.
و ...
برمبنای این کتاب، بیشتر روشن می‌شود که قدرت زبان فارسی در ساخت مرکب است و همین که
بیشتر افعال فارسی فعلهای مرکب هستند، خود گواهی بر این مطلب است.
کتاب فعل فارسی امروز در 368 صفحه به قیمت 80 هزار تومان و به همت انتشارات دانشگاه قم
منتشر شده و در دسترس علاقه مندان قرار دارد./