اگر جنگ جهانی دوم زمینه ظهور ایالات متحده را به عنوان ابرقدرت جدید جهان ایجاد کرد،فروپاشی اقتصادی اروپا و کشورهای ثروتمندی نظیر فرانسه و بریتانیا و آلمان، باعث استیلای دلار به عنوان قدرتمندترین ارز جهان شد و از آن پس این واحد پولی به عنوان ارز جهانی تثبیت شد. پس از یکه‌تازی این ارز مهم در طول قرن بیستم و دهه نخست قرن بیست و یکم این روزها برخی رویدادهای اقتصادی باعث تضعیف دلار در برابر دیگر ارزهای رایج نظیر یورو و ین شده است. چه اینکه نشریه اکونومیست در آخرین گزارشش به آمریکا هشدار داد که رویکرد استفاده ابزاری بیش از حد این کشور از دلار ممکن است به سلطه دلار خاتمه دهد.
عروج دلار به‌عنوان مهمترین ارز جهان
نقش ایالات متحده در جنگ جهانی دوم و دوری این کشور از بحرانی که سراسر اروپا را فراگرفت، عامل مهمی در تثبیت دلار به عنوان ارز جهانی شد. بعد از پایان جنگ جهانی دوم و با توجه به مکانیسم سیستم پولی برتن وودز، فقط دلار آمریکا قابلیت تبدیل شدن به طلا و دیگر ارزها را داشت. در این دوره، کشور آمریکا در مقایسه با سایر کشورها از دو مزیت اقتصادی مهم برخوردار بود: اولاً، اقتصاد آمریکا در طول دو جنگ با رشد مستمر تولیدات داخلی مواجه بود، بطوریکه رشد اقتصادی این کشور در پایان جنگ شتاب بیشتری پیدا می‌کند. سطح درآمد ملی آمریکا از 39 میلیارد دلار در سال 1915 به 294 میلیارد دلار در سال 1950 می‌رسد.
ثانیاً، رشد اقتصاد آمریکا نه تنها از نظر تولیدات داخلی و درآمد ملی بلکه از نظر افزایش ذخایر طلا نیز قابل توجه بود. در حالی‌که ارزش کل ذخایر پولی طلای جهان رقمی معادل 8/33 میلیارد دلار آمریکا تخمین زده می‌شد (دسامبر 1945) ، سهم آمریکا از ذخایر طلای جهان 1/20 میلیارد دلار بود. به عبارتی، یک سوم کل ذخایر طلای جهان در آمریکا نگهداری می‌شد. به واسطه این موجودی آمریکا توانست به عنوان بزرگترین خریدار و فروشنده طلا در بازارهای مالی بین‌الملل در ثبات قیمت جهانی طلا و رفع کمبود نقدینگی در تجارت جهانی تأثیرگذار باشد. افزایش اعتماد به ارزش برابری دلار آمریکا با طلا و دیگر ارزها باعث شد که ذخایر دلار بیش از ذخایر طلا در بازارهای مالی رشد پیدا کنند، زیرا بانک‌های مرکزی از دلار آمریکا به عنوان ذخیره ارزی و بخش خصوصی از دلار آمریکا به عنوان ارز معاملاتی استفاده می‌کردند. افزایش تولید ناخالص داخلی، رشد ذخایر طلا، تضمین بانک مرکزی آمریکا در تبدیل دلار به طلا و همچنین تعهد دولت آمریکا برای حفظ جریان آزاد ورود و خروج سرمایه همگی این عوامل در رشد نقش بین‌المللی دلار آمریکا مؤثر واقع شدند.
وضعیت دلار در بحران‌های امروز جهان
به‌طور کلی در ماه‌های اخیر برخی رویدادهای خاورمیانه از یک سو و جنگ تجاری با چین سبب تضعیف دلار شد، چه اینکه چندی پیش رویترز هم در گزارشی نوشت: دلار در معاملات در برابر بسیاری از ارزها عقب نشسته است و شاخص دلار در معاملات با افزایش تمایل سرمایه‌گذاران به خرید ارزهای امن در سطح پایین‌تری بسته می‌شود.» آنچه با نام ریسک‌های ژئوپلتیک شناخته می‌شود، مهمترین عاملی است که زمینه رشد دیگر ارزهای مهم جهان را ایجاد کرده است.
حال نشریه اکونومیست هم در گزارشی مفصل به بررسی جایگاه دلار پرداخت و با اشاره به اینکه از دهه ۱۹۵۰ به بعد دلار به ارز یکه‌تاز جهان تبدیل شد نوشت: واضح است که جایگاه آمریکا به عنوان ابرقدرت مالی جهان به آن قدرت نفوذ فوق‌العاده‌ای برای اثرگذاری بر روی دیگر کشورها داد. با این حال استفاده از قدرت دلار برای مجازات دیگر کشورها در دولت دونالد ترامپ به یک امر روزمره تبدیل شده و می‌توان گفت که دولت فعلی از دلار به عنوان یک سلاح استفاده می‌کند.
اکونومیست با هشدار نسبت به تداوم استفاده بیش از حد از ابزار تحریم می‌نویسد: ممکن است که تداوم این رویکرد به هژمونی دلار خاتمه دهد. سال ۲۰۱۸ وزارت خزانه داری آمریکا شرکت روسال که بزرگ ترین تولیدکننده آلمینیوم در روسیه بود را تحریم کرد و تنها در یک شب، این غول فلزی نتوانست با شرکایش ارتباط مالی برقرار کند. اگر چه اتاق‌های تسویه بانکی غربی از انجام تراکنش‌های مربوط به روسال خودداری کردند و سهام این شرکت ریزش شدیدی را تجربه کرد اما نارضایتی شدیدی در بین متحدین آمریکا به خاطر زیان‌های بزرگ ناشی از این تحریم و تحریم‌های مشابه ایجاد شده است.
استفاده بیش از حد واشنگتن از تحریم‌ها
اکونومیست ادامه این گزارش با اشاره به اعمال تحریم بر بخش‌های ساخت و ساز، فولاد و معدن ایران توسط آمریکا در هفته گذشته می‌نویسد: از سوی دیگر رئیس جمهور آمریکا، عراق را تهدید به اعمال تحریم‌های بی‌سابقه در صورت اصرار این کشور به خروج نیروهای نظامی آمریکا از عراق کرد. تحریم‌هایی که باعث بلوکه شدن منابع مالی بانک مرکزی عراق در نیویورک و ممنوعیت فروش نفت این کشور می‌شد.
این نشریه با بیان این که اکنون بسیاری از کشورهای جهان از رقبای شرقی نظیر روسیه و چین گرفته تا متحدان غربی این کشور از تحریم‌ها ناراضی هستند نوشت: استفاده بیش از حد واشنگتن از اهرم تحریم‌ها باعث شده تا بسیاری از کشورها به فکر راه‌های جایگزین نظام دلاری باشند و این مساله در صورت ادامه یافتن در آینده می‌تواند سلطه دلار را با چالش‌های جدی مواجه کند.