به گزارش آسیانیوز، دکتر محمد رسولی، شاهنامه شناس و تحلیلگر حقوق اقتصادی: اقتصاد در یک تعریف ” مجموعه ای از فعالیت های به هم پیوسته تولیدی و مصرفی، بیان شده که به تعیین چگونگی تخصیص منابع کمیاب کمک می رساند.
اقتصاد تولید کالا و خدمات برای تامین نیازهای انسان است.
شاهنامه بر اساس تعریف ما که در کتب و مقالات متعدد آن را بیان کرده و توضیح داده ایم ، بیان تاریخ ایران است. شاهنامه دست کم هشت هزار سال تاریخ تمدن ایرانیان را در بر دارد.
پبوستگی اقتصاد با جامعه از بدیهیات است و اقتصاد و جامعه لازم و ملزوم یکدیگر هستند. حال هنگامی که شاهنامه در بر دارنده ی هشت هزار سال تاریخ جامعه ی سیاسی ایران است ،قابل انتظار است که از اقتصاد هم در آن وجود داشته باشد.
این مقوله بحث جدی است و به هیچ وجه قصد ” این همانی ” جلوه دادن بدون وجود دلایل کافی و بی پشتوانه لازم علمی در آن نیست. ادعایی جدی و بر اساس براهین کافی است که پژوهش های ژرف و عمیق تاریخ و اقتصاد و شاهنامه صحت آن را ثابت کرده است.
یکی از اقتصاددانان بزرگ تاریخ ”فردریک لیست” از افراد برجسته مکتب تاریخی آلمان ( ۱۸۴۶- ۱۷۸۹) است که نطریات جالب و صحیحی در اقتصاد داشته است.
فردریک لیست برای توسعه اقتصادی جوامع ( کشورها) پنج مرحله قائل است:
1. مرحله ی آغازین، که در این دوره افراد با شکار حیوانات و میوه درختان امرار معاش می کنند.
2. مرحله ی شبانی ، که در این مرحله فعالیت عمده جامعه را دامداری و پرورش حیوانات تشکیل می دهد.
3. مرحله ی کشاورزی، دوره ای است که فعالیت عمده افراد جامعه در بخش کشاورزی متمرکز است.
4. مرحله ی کشاورزی، صنعتی ، که در این مرحله در کنار فعالیت های کشاورزی، فعالیت های صنعتی نیز گسترش و توسعه می یابد.
5. مرحله اقتصاد جامع یا تکامل یافته، که در این مرحله علاوه بر فعالیت های کشاورزی و صنعتی، فعالیت های بازرگانی نیز سهم عمده ای در اقتصاد جامعه پیدا می کنند.
با دقت در تاریخ بیان شده در شاهنامه به خوبی این مراحل پنج گانه را می توان دید. به خاطر صرفه جویی در وقت از آوردن ابیات مربوطه و توضیح راجع به هر یک از این پنج مرحله در شاهنامه می گذریم و به وجود مفاهیم مدرن در شاهنامه اشاره می کنیم که بی گمان می تواند کار را برای پژوهشگر شاهنامه سخت تر کند.
از مفاهیم اقتصادی که برای عموم مردم آشنا هستند می توان از : عرضه ی کالا ، کمبود کالا ، احتکار ، تنظیم مقررات اقتصادی، دخالت دولت در بازار، نرخ گذاری توسط دولت، پولشویی را نام برد.
نگارنده به عنوان تحصیل کرده ی رشته ی حقوق و اقتصاد ،پس از سال ها شاهنامه پژوهی با ضرص قاطع و یقین به مخاطب محترم عرض می نمایم همه ی این مفاهیم مدرن مربوط به حوزه ی اقتصاد در شاهنامه وجود دارد.
برای آنچه که در نظریه ی آقای فردریک لیست آمده، در شاهنامه ابیات هماهنگ با آن وجود دارد و خود این امر نشان می دهد که شاهنامه بیان تاریخ تمدن جامعه ایرانی و بلکه جامعه ی بشری از آغاز می باشد. برای دوره ی نخست می توان از دوران کیومرث در شاهنامه یاد کرد که در آغاز آن دوره به شکار و دوره ی غار نشینی انسان اشاره شده است:
کیومرث شد بر جهان کدخدای نخستین، به کوه اندرون، ساخت جای.
سر تخت و بختش بر آمد، به کوه پلنگینه پوشید خود با گروه.
عبارت " پلنگینه پوشیدن" در اینجا اشاره به دورانی دارد که بشر از راه شکار حیوانات تغذیه می کرد و پوست آن حیوانات را به عنوان پوشش استفاده می کردند.
برای مرحله ی دوم و سوم از دوران پادشاهی هوشنگ می توان یاد کرد که کشاورزی و دامداری پدید می آید.
و در مرحله ی چهارم ابزار لازم پدید می آید:
نخستین یکی گوهر آمد به چنگ، به آتش، ز آهن جدا کرد سنگ.
سر مایه کرد آهن آبگون کز آن سنگ خارا کشیدش برون.
چو بشناخت آهنگری پیشه کرد گراز و تبر، اره و تیشه کرد.
چو این کرده شد، چاره ی آب ساخت ز دریابها، رودها را بتاخت.
به جوی و به رود، آب را راه کرد به فر کیی؛ رنج کوتاه کرد.
مرحله ی چهارم با کشف روش نگهداری آتش اغاز می شود:
بگفتا فروغی است این ایزدی پرستید باید اگر بخردی.
راجع به مرحله ی پنجم تاریخ تکامل اقتصاد که مورد نظر جناب فردیک لیست بوده, باید گفت با تشکیل دولت و حکومت در ایران از چند هزار سال پیش در ایران این مرحله آغاز شده است و در جاهای مختلف و گوناگونی از شاهنام به دفعات از اقدامات اقتصادی دولت و عملیات های تجاری اقتصادی به صراحت یا به کنایت اشارت رفته است.
در شاهنامه با این موضوع برخورد داریم که جهت حمایت از تولید داخلی عوارض گمرکی بر روی کالاهای مشابه خارجی که واردات داشته وضع می شده است. نیز بارها سخن از صادرات کالاهای ایرانی به خارج از کشور رفته است.
در شاهنامه در دوره ی ساسانیان به دلیل مشکلات جوی و خشکسالی چند ساله کمبود شدید کالاهای خوراکی شد. در این اوضاع احتکار به وجود آمد. دولت برای مقابله با احتکار وارد عمل شد و با وضع مقررات اقتصادی در بازار دخالت کرد.
اگر دقت کنیم می بینیم که در بیان بسیار کوتاه و تیتر وار این واقعه باز هم با مفاهیم مهم اقتصادی مانند تولید، توزیع؛ کالا، احتکار, دخالت دولت, اقتصاد بازار, مقرره گذاری اقتصادی؛ تنظیم بازار و...مواجه هستیم.
این در حالی است که اگر بخواهیم شرح مفصل و مبسوط این قضیه را که در زمان هرمزد ساسانی پیش آمد بازگو نماییم خود به تنهایی مقاله ای مفصل خواهد شد.
بنابراین با نگاهی کلی به شاهنامه به نیکی دریافت می شود که همه مراحل تحول و رشد اقتصاد در آن وجود دارد و شرایط خاص جوامع ایرانی در شاهنامه سبب خود اتکایی و خودکفایی اقتصادی بوده و دلیل اصلی تحقق این مهم ارزشمندی و ارج گذاری ایرانیان عهد کهن و باستان به کار و تولید بوده است.
در شاهنامه به کار تولیدی و کشاورزی که پایه ی رشد اقتصاد است بهای بسیار داده شده و نیز تامین رفاه سکنه کشور و نیز امنیت و ثبات اقتصادی مورد نظر بوده است./