اگر قانون رعایت شود، امسال همه کارگرانی که بیش از یکسال سابقه کار در یک کارگاه ثابت دارند، باید ماهانه حداقل ۱۴۰ هزار تومان مزایای مزدی ثابت، بابت پایه سنوات بگیرند؛ این ۱۴۰ هزار تومان جزو حقوق پایه کارگر است و سال بعد و سال‌های بعدتر مشمول درصد افزایش حقوقِ مصوب شورایعالی کار می‌شود.
پایه مزد ۱۴۰۰ به تنهایی ۲ میلیون و ۶۵۵ هزار تومان است بنابراین دریافتی کارگران حداقل‌بگیر، بیش از افزایش پایه مزد به افزایش مزایای مزدی وابسته است. اگر قرار باشد مزایای مزدی به کارگران مشمول پرداخت نشود، حقوق کارگران در سال جاری به ۳ میلیون تومان هم نخواهد رسید! و این در حالیست که بیش از ۷۰ درصدِ ۱۴ میلیون کارگر بیمه‌شده‌ی سازمان تامین اجتماعی، حداقل‌بگیر هستند و دریافتی ماهانه آنها، مجموع پایه مزد حداقلی به اضافه‌ی مزایای مزدی مصوب شورایعالی کار است.
وضعیت مزایای مزدی در ۱۴۰۰
به نقل از ایلنا، در میان مزایای مزدی، حق مسکن و بن کارگری، بایستی به همه‌ی کارگران مشمول قانون کار، فارغ از سابقه و وضعیت تاهل و فرزندآوری پرداخت شود. در سال جاری، بن کارگری ۶۰۰ هزار تومان و حق مسکن، ۴۵۰ هزار تومان است. البته افزایش ۱۵۰ هزار تومانی حق مسکن، نیازمند تصویب در هیات دولت است و کارگران انتظار دارند تصویب و ابلاغ افزایش حق مسکن تا قبل از پایان فروردین که زمان واریز حقوق‌هاست، به سرانجام برسد و همه کارگران حداقل‌بگیر بتوانند از همین ماه آغازین سال، حق مسکن ۴۵۰ هزار تومانی را دریافت کنند. بن ۶۰۰ هزار تومانی اما از اولین ماه سال به همه کارگران (چه حداقل‌بگیر و چه سایر سطوح مزدی) تعلق خواهد گرفت. لازم به ذکر است، این دو مولفه مزدی در سال ۱۴۰۰، ۵۰ درصد افزایش داشته‌اند.
«حق اولاد» مولفه‌ای است که به کارگران دارای فرزند تعلق می‌گیرد و حق سنوات نیز مولفه‌ای همه شمول است که به کارگرانی که در یک کارگاه ثابت، یک سال یا بیشتر سابقه کار داشته باشند، پرداخت می‌شود. حداقل پایه سنوات برای کارگران با یکسال سابقه، ۱۴۰ هزار تومان است بنابراین همه کارگرانی که یک سال یا بیشتر در یک کارگاه ثابت کار کرده باشند، باید لااقل ۱۴۰ هزارتومان ماهانه به عنوان پایه سنوات کارگری دریافت کنند. پایه سنوات در سال ۱۴۰۰، ۴۰ درصد افزایش داشته و از ۱۰۰ هزار تومان به ۱۴۰ هزار تومان رسیده است.
شرایط پرداخت پایه سنوات کارگری
در بند دوم بخشنامه مزدی ۱۴۰۰ آمده است: «به کارگرانی که در سال ۱۴۰۰ دارای یک سال سابقه کار شده یا یک سال از دریافت آخرین پایه سنوانی آنان گذشته باشد، روزانه مبلغ ۴۶۶۶۷ ریال به عنوان پایه سنوات پرداخت خواهد شد.»
البته این رقم که ماهانه‌ی آن همان ۱۴۰ هزار تومان است، به کارگران شاغل در کارگاه‌های فاقد طرح طبقه‌بندی مشاغل تعلق می‌گیرد. در کارگاه‌هایی که طرح طبقه‌بندی دارند، پرداخت پایه سنوات براساس جدول گروه‌بندی بیست‌گانه صورت می‌گیرد.
تبصره یک بند دوم بخشنامه مزد ۱۴۰۰ می‌گوید: «پرداخت مبلغ مربوط به پایه سنوانی کارگران مشمول طرح‌های طبقه‌بندی مشاغل مصوب وزارت تعاون، کار و رفاه اجتماعی با در نظر گرفتن رقم فوق‌الذکر برای گروه یک، با توجه به دستورالعمل و جدول اعلامی توسط اداره کل روابط کار و جبران خدمت صورت می‌گیرد.»
با این حساب، مبلغ ۱۴۰ هزار تومان، پایه سنواتِ کارگرانِ گروه یک طرح طبقه‌بندی است و ۱۹ گروه بالاتر، مبالغ بیشتری برای پایه سنوات می‌گیرند؛ این مبالغ در قالب جداولی توسط وزارت کار اعلام شده است.
آیا کارگرانی که تسویه حساب کرده‌اند، پایه سنوات می‌گیرند؟
با این حال، در ارتباط با پایه سنوات و نحوه‌ی پرداخت آن، چند پرسش و چالش اساسی وجود دارد؛ آیا اگر کارگران در پایان سال قبلی تسویه حساب کامل کرده باشند، بازهم مشمول دریافت پایه سنوات ماهانه می‌شوند؟ پاسخ این سوال، مثبت است. کارگری که بیش از یک سال در یک کارگاه کار کرده باشد، حتماً باید پایه سنوات بگیرد حتی اگر در پایان سال قبل، تسویه حساب کرده و به کارفرما نامه کتبی داده باشد که همه‌ی مطالبات خود را گرفته است و ریالی طلبکار نیست.
تبصره سوم بند دو بخشنامه مزد در این رابطه به صراحت می‌گوید: «از ابتدای سال ۱۴۰۰ همه کارگران دارای قرارداد دائم و موقت مشمول قانون کار که دارای یک سال سابقه کار شده و یا یک سال از دریافت آخرین پایه سنوات آنان در همان کارگاه گذشته باشد، اعم از اینکه حق سنوات یا مزایای پایان کار خود را تسویه حساب کرده باشند یا خیر، مشمول دریافت پایه سنوات خواهند بود.»
آیا اگر کارگری کارگاه را به اجبار ترک کند، پایه سنوات می‌گیرد؟
اما عبارتِ «در همان کارگاه» کار را برای کارگران موقت یا پیمانکاری که از جبر روزگار مجبور به کوچ کردن مدام میان کارگاه‌های مختلف هستند، دشوار می‌سازد. یک کارگر اگر بعد از ده یا بیست سال سابقه کار در یک کارگاه، تعدیل شود یا به هر دلیل دیگری مجبور به تغییر کارگاه شود، در کارگاه جدید علیرغم سالها سابقه کار پیشین، صفر کیلومتر محسوب شده و ریالی پایه سنوات نمی‌گیرد!
این شرط، کارگران باسابقه و متخصص بسیاری را از دریافت پایه سنوات به عنوان یک مولفه مهم مزدی محروم کرده است. امروزه بیش از ۹۶ درصدِ کارگران شاغل کشور، قرارداد موقت هستند. حدود ۵۰ درصد این طیف گسترده، پیمانکاری هستند یا قراردادهای بسیار کوتاه مدتِ شش‌ماهه یا یکساله دارند. این کارگران در طول سی سال بیمه‌پردازی خود، شاید چندین بار کارگاه محل اشتغال خود را به ناچار عوض کنند، برای این کارگران، هر کارگاه جدید، به معنای تبدیل شدن به «کارگر حداقل بگیرِ صفر کیلومتر» و محرومیت از دریافت حق سنوات کارگری است. به همین دلیل است که می‌توان ادعا کرد بی‌ثبات‌کاری و رواج قراردادهای موقت، کارگران را از تمام حقوق شغلی و مزدی خود محروم کرده است.
اینکه یک کارگر متخصص مثلاً یک کارگر فنی تعمیرات یا یک روزنامه‌نگار متخصص، بعد از ده سال کار کردن آنهم در شاخه‌ای مرتبط، دوباره تبدیل به کارگر تازه وارد و صفر کیلومتر شود، با هیچ یک از موازین عدالت همخوانی ندارد. از همین روی می‌توان ادعا کرد؛ «بی‌ثبات‌کاری» نردبان ترقی شغلی و تحرک طبقاتی کارگران را مسدود کرده است؛ میلیون‌ها کارگر ایرانی، برای همیشه در اولین پله این نردبان باقی می‌مانند و هیچ گاه صعود نمی‌کنند!
آیا کارگران فصلی پایه سنوات می‌گیرند؟
موضوع بعدی، مربوط به کارگران فصلی است؛ آیا به این کارگران پایه سنوات تعلق می‌گیرد؛ پاسخ این سوال نیز مثبت است. پایه سنوات به کارگران فصلی با سابقه بیشتر از یکسال در یک کارگاه ثابت، تعلق می‌گیرد اما نه پایه سنوات کامل.
تبصره ۲ بند دوم بخشنامه مزدی می‌گوید: « به کارگران فصلی به نسبت مدت کارکردشان در سال ۱۳۹۹، میزان مقرر در این بند یا تبصره یک آن حسب مورد تعلق می‌گیرد.»
بنابراین اگر یک کارگر فصلی، بیش از یکسال در یک کارگاه فصلی مثلاً مزرعه نیشکر کار کند و کار برداشت و نی‌بُری را در یک فصل مشخص از سال انجام دهد، به تعداد ماه‌های کارکردش، از ابتدای سال دوم اشتغال، پایه سنوات ماهانه می‌گیرد.
نحوه محاسبه پایه سنوات برای کارگرانی که دو سال یا بیشتر سابقه کار دارند
اما نحوه محاسبه پایه سنوات برای کارگرانی که بیشتر از یکسال سابقه دارند، مثلاً دو سال یا بیشتر در یک کارگاه کار کرده‌اند چگونه است؛ فرامرز توفیقی (رئیس کمیته دستمزد کانون عالی شورها) در ارتباط با نحوه محاسبه پایه سنوات و افزایش آن براساس سال‌های سابقه کار در کارگاه به ایلنا می‌گوید: حق سنوات برای کارگاه‌های واجد طرح طبقه‌بندی براساس گروه‌های بیست‌گانه پرداخت می‌شود که جداول آن سالانه جزو ضمائم بخشنامه مزد، توسط وزارت کار منتشر می‌شود. برای سایر کارگران نیز پایه سنوات، مشمول افزایش مزدی مصوب شورایعالی کار است اما باید در نظر داشت که پایه سنوات کارگری جزو «مزایای ماندگار پست» است و روی مزد ثابت کارگر قرار می‌گیرد. بنابراین اگر کارگری امسال در یک کارگاه فاقد طرح طبقه‌بندی کار می‌کند و ماهی ۱۴۰ هزارتومان بابت سنوات می‌گیرد، سال بعد اگر مزد ۲۶ درصد زیاد شود، از آنجا که سنوات جزو مزایای ماندگار مزدی است، این ۲۶ درصد افزایش، مشمول سنوات ۱۴۰ هزار تومانی نیز می‌شود و پایه سنوات این کارگر در سال ۱۴۰۱، ۲۶ درصد افزایش خواهد یافت.
او توضیح می‌دهد: در کارگاه‌های فاقد طرح طبقه‌بندی، همه کارگران با بیش از یکسال سابقه، مشمول گروه یک طرح طبقه‌بندی هستند و ماهانه حداقل ۱۴۰ هزار تومان بابت پایه سنوات می‌گیرند. باید توجه داشته باشیم که این ۱۴۰ هزار تومان اصطلاحاً در دل حقوق کارگر قرار می‌گیرد و دیگر قابل منفک کردن یا حذف شدن نیست. همین سنوات، در تعیین مبلغِ اضافه‌کار، عیدی و پاداش و سنوات پایان سال کارگر نیز موثر است.
تخلفی آشکار در کارگاه‌های کوچک:
پایه سنوات به کارگران پرداخت نمی‌شود!
اما مساله اینجاست که در بسیاری از کارگاه‌های کوچک و زیرپله‌ای، مزایای مزدی از جمله پایه سنوات به کارگران پرداخت نمی‌شود و دریافتی ماهانه‌ی کارگران، محدود به همان پایه مزد حداقلی است؛ یعنی داریم کارگاه‌هایی که در آنها کارگران علیرغم پنج یا حتی ده سال سابقه کار، سنوات ماهانه نمی‌گیرند!
توفیقی در ارتباط با این قانونگریزی آشکار کارفرمایان کارگاه‌های کوچک می‌گوید: شورایعالی کار، نقش قانونگزار مزدی را دارد و میزان قابل پرداخت پایه مزد و مزایای مزدی را مصوب می‌کند و این مبالغ مصوب در همه کارگاه‌های مشمول قانون کار – چه بزرگ و چه کوچک- لازم‌الپرداخت است و اگر کارفرمایی این مزایای مزدی حداقلی را نپردازد مثلاً به کارگر باسابقه خود پایه سنوات ماهانه ندهد، مرتکب تخلف شده است اما نظارت و رسیدگی بر این تخلفات، وظیفه‌ی شورایعالی کار نیست؛ این تخلفات نشان‌دهنده‌ی ضعف بازرسی کار و همچنین ضعف نظارتی قوای مقننه و مجریه است که نمی‌توانند بر اجرای قوانین مزدی نظارت کنند. بنابراین باید در جای دیگری به دنبال حل این مشکل بود؛ نمی‌توان انگشت اتهام را به سمت شورایعالی کار گرفت که چرا پایه سنوات را افزایش داده‌اید وقتی کارفرمایان خاطی آن را پرداخت نمی‌کنند!
اگر قانون رعایت شود، امسال همه کارگرانی که بیش از یکسال سابقه کار در یک کارگاه ثابت دارند، باید ماهانه حداقل ۱۴۰ هزار تومان مزایای مزدی ثابت، بابت پایه سنوات بگیرند؛ این ۱۴۰ هزار تومان جزو حقوق پایه کارگر است و سال بعد و سال‌های بعدتر مشمول درصد افزایش حقوقِ مصوب شورایعالی کار می‌شود.
اما سوال اینجاست که حتی اگر جمعیت انبوهِ کارگران قراردادموقت، حجمی و پیمانکاری را که مجبور به ترک ناخواسته کارگاه بعد از سالها سابقه کار می‌شوند، به حساب نیاوریم، واقعاً چند درصد از کارگران شاغل کشور، علیرغم سالها خاک کارگاه خوردن و پای چرخ‌های تولید ایستادن، این مولفه ثابت و ماندگار مزدی را دریافت نمی‌کنند و سابقه کارشان برای کارفرما، به منزله‌ی یک «هیچ بزرگ» است ؟!/
گزارشگر: نسرین هزاره مقدم