آسیانیوز - یکی از تکالیفی که قانون صدور چک جدید، در رابطه با صدور و انتقال چک، بر عهده افراد گذاشته، لزوم ثبت چک صیادی در سامانه صیاد بوده که البته، گیرنده چک نیز باید با مراجعه به همین سامانه، برای استعلام و تایید چک دریافت‌شده، اقدام نماید.
با این وجود، گاهی صادرکننده از ثبت چک در سامانه، خودداری کرده و گیرنده نیز بدون توجه به این مسئله، چک را دریافت می‌کند. در این صورت، این سوال مطرح می‌گردد که آیا شکایت از چک ثبت‌نشده، امکانپذیر است؟ هرچند، پاسخ کلی این سوال، مثبت بوده، اما نحوه پیگیری جرم ثبت نکردن چک جدید، تابع مقررات خاصی بوده که کاملا متفاوت از دعاوی مربوط به چک برگشتی می‌باشد.
آیا ثبت نکردن چک جدید جرم است؟
قانون جدید چک، با نوآوری‌های خود، توانسته بخش مهمی از مشکلات این سند تجاری را حل کرده و آمار چک‌های برگشتی را به میزان قابل‌توجهی کاهش دهد. اما در رابطه با مقررات این قانون نیز مشکل جدیدی بروز کرده که البته نه نشأت‌گرفته از خود قانون، بلکه ناشی از ناآگاهی افراد نسبت به قانون جدید صدور چک می‌باشد که این مشکل، مسئله شکایت از چک ثبت‌نشده و نحوه پیگیری جرم ثبت نکردن چک جدید می‌باشد. بنابراین، این سوال برای بسیاری از دارندگان چک ثبت‌نشده مطرح می‌گردد که آیا ثبت نکردن چک جدید جرم است؟
برای پاسخ به این سوال، لازم است که به دو قانون، مراجعه شود: قانون صدور چک جدید با آخرین اصلاحات آن (به‌عنوان قانون خاص مرتبط با چک) و قانون مجازات اسلامی (به‌عنوان قانون عامی که برای اعمال مجرمانه، تعیین مجازات می‌کند).
در قانون صدور چک جدید، یک ماده به طور اختصاصی، به مسئله ثبت چک و آثار آن پرداخته است. مطابق ماده 21 این قانون: «... سامانه مذکور به نحوی خواهد بود که صدور هر برگه چک، مستلزم ثبت هویت دارنده، مبلغ و تاریخ مندرج در چک برای شناسه یکتای برگه چک، توسط صادرکننده بوده و امکان انتقال چک به شخص دیگر توسط دارنده، تا قبل از تسویه آن، با ثبت هویت شخص جدید برای همان شناسه یکتای چک امکانپذیر باشد...»
همچنین، به موجب تبصره 1 این ماده: «در مورد چک‌‌هایی که پس از گذشت دو سال از لازم الاجرا شدن این قانون صادر می‌شوند، تسویه چک، صرفا در سامانه تسویه چک (چکاوک) طبق مبلغ و تاریخ مندرج در سامانه و در وجه دارنده نهایی چک، براساس استعلام از سامانه صیاد انجام خواهد شد و در صورتی‌‌که مالکیت آن‌ها در سامانه صیاد ثبت نشده باشد، مشمول این قانون نبوده و بانک‌‌ها مکلفند از پرداخت وجه آن‌ها خودداری نمایند...»
بنابراین، همان‌طور که ملاحظه می‌شود، قانون صدور چک جدید، صرفا ضمانت اجرای حقوقی چک ثبت‌نشده را مقرر داشته و در مورد جرم ثبت نکردن چک جدید و نحوه پیگیری و شکایت از آن، ساکت بوده و راه‌حل و حکم خاصی را نیز ارائه نمی‌دهد. اما آیا قانون مجازات اسلامی در رابطه با شکایت از چک ثبت‌نشده و نحوه پیگیری جرم ثبت نکردن چک جدید، حکم خاصی را ارائه کرده است؟ با مراجعه به این قانون نیز معلوم می‌شود که جرمی، تحت‌عنوان جرم ثبت نکردن چک جدید، در این قانون نیز پیش‌بینی نشده و شیوه شکایت از چک ثبت‌نشده و نحوه پیگیری آن، در این قانون نیز مشخص نشده است.
بنابراین، در پاسخ به این سوال که آیا ثبت نکردن چک جدید جرم است، باید گفت، نه در قانون جدید صدور چک و نه در قانون مجازات اسلامی، جرمی تحت عنوان جرم ثبت نکردن چک جدید، پیش‌بینی نشده و طرز شکایت از چک ثبت‌نشده و نحوه پیگیری آن نیز مشخص نشده است. لذا با در نظر گرفتن اصل قانونی بودن جرم و مجازات، باید گفت در حال حاضر، در نظام حقوقی کشور ما، جرمی تحت عنوان جرم ثبت نکردن چک جدید، وجود نداشته و لذا این عمل، قابل مجازات نمی‌باشد.
مسئله برگشت زدن چک ثبت‌نشده نیز یکی دیگر از مشکلاتی است که دارندگان چک‌های صیادی که در سامانه صیاد ثبت نشده، با آن مواجه می‌باشند.
شرایط شکایت از چک ثبت‌نشده
در رابطه با چکی که در سامانه صیاد، ثبت شده و تأیید می‌گردد، ولی فاقد موجودی است، به چهار صورت می‌توان طرح شکایت کرد: درخواست اجرای چک از واحد اجرای اداره ثبت، دعوای حقوقی مطالبه وجه چک، دعوای حقوقی اجرای مستقیم چک و طرح شکایت کیفری.
اما شکایت از چک ثبت‌نشده، برخلاف چک‌های فوق، تنها به یک شیوه، امکانپذیر است و آن هم دعوای حقوقی مطالبه وجه مندرج در چک بوده که صرفا از صادرکننده، قابل مطالبه می‌باشد. با این توضیح که مطابق قانون صدور چک جدید، وقتی چک صیاد، در سامانه صیاد، ثبت و تایید نمی‌گردد، بانک از پرداخت وجه چک و صدور گواهی عدم پرداخت، خودداری خواهد کرد.
چنین سندی، از نظر قانون‌گذار، چک محسوب نشده و یک سند عادی است که صرفا نشان‌دهنده آن است که دارنده سند، مبلغی معادل وجه ذکرشده در آن، از صادرکننده، طلبکار می‌باشد. لذا برخلاف چک صیادی ثبت‌شده در سامانه، برای شکایت از چک ثبت‌نشده و پیگیری جرم ثبت نکردن چک جدید، دارنده صرفا می‌تواند به دادگاه حقوقی مراجعه کرده و برای طرح دعوی مطالبه وجه سند عادی، اقدام نماید.
لازم به ذکر است که در این حالت، دارنده دیگر، حق استفاده از مزایای سند تجاری، نظیر طرح دعوا علیه ظهرنویسان و تأمین خواسته بدون تودیع خسارت احتمالی را نخواهد داشت. اولین شرط از شرایط شکایت از چک ثبت‌نشده، به صورت دعوای حقوقی مطالبه وجه سند عادی، آن است که این چک، باید یک چک صیادی باشد. منظور از چک صیادی، چک‌های بنفش رنگی است که این عبارت، بر روی آن‌ها درج شده است: «کارسازی این چک منوط به ثبت صدور، دریافت و انتقال آن در سامانه صیاد است.»
شرط دیگر از شرایط شکایت از چک ثبت‌نشده در رابطه با نحوه پیگیری جرم ثبت نکردن چک جدید، آن است که این چک نباید در سامانه صیاد، ثبت شده و تایید نیز نشده باشد. در نتیجه، اگر پس از مراجعه به بانک و نقد نشدن چک، دارنده چک به صادرکننده مراجعه کرده و صادرکننده نیز اقدام به ثبت چک در سامانه صیاد کند، در فرض برگشت خوردن چک، دیگر نیاز به طرح دعوی حقوقی مطالبه وجه سند عادی نخواهد بود.
علاوه بر این، شرایط اختصاصی نحوه شکایت از چک ثبت‌نشده، جهت طرح دعوی حقوقی مطالبه وجه چنین سند عادی‌ای، لازم است تا شرایط عمومی دعوا نیز وجود داشته باشد. مانند اینکه خواهان، دارای اهلیت بوده و دعوی حقوقی نیز در دادگاه صالح، مطرح گردد.
مراحل شکایت از چک ثبت‌نشده
در صورتی که شرایط شکایت از چک ثبت‌نشده، وجود داشته باشد، دارنده چک می‌تواند مطابق مقررات نحوه پیگیری جرم ثبت نکردن چک جدید، برای شکایت از صادرکننده چنین چکی اقدام نماید. مراحل و نحوه پیگیری و شکایت از چک ثبت‌نشده، به شرح زیر می‌باشد:
در ابتدا، شاکی باید پیش از اقدام برای ثبت شکایت از چک ثبت‌نشده، جهت ثبت‌نام و احراز هویت ثنا اقدام کرده که این امر، هم با مراجعه به سامانه ثنا، به آدرس sana.adliran.ir امکانپذیر بوده و هم با مراجعه به یکی از دفاتر خدمات قضایی الکترونیک.
در مرحله بعد از مراحل نحوه شکایت از چک ثبت‌نشده، شاکی باید دادخواست مطالبه وجه سند عادی را تنظیم کرده و با در دست داشتن فایل ورد این دادخواست و مدارک لازم، برای ثبت دادخواست خود، به یکی از دفاتر خدمات قضایی الکترونیک، مراجعه کند. دفتر مربوطه، در صورت کامل بوده مدارک، دادخواست را به شورای حل اختلاف (مبلغ چک تا ۲۰ میلیون تومان) یا دادگاه حقوقی صالح (مبلغ چک بیش از ۲۰ میلیون تومان)، ارسال می‌کند.
پس از وصول دادخواست به شورا یا دادگاه و ارجاع آن به شعبه، وقت جلسه رسیدگی، تعیین شده و طرفین، برای حضور در جلسه دعوت می‌شوند. پس از بررسی اسناد و مدارک خواهان، در صورت احراز صحت اسناد، حکم بر پرداخت وجه چک ثبت‌نشده، صادر گردیده که این حکم، پس از قطعیت، قابل اجرا از طریق واحد اجرای احکام دادگاه خواهد بود.
مدارک لازم برای شکایت از چک ثبت‌نشده
رسید ثبت‌نام سامانه ثنا (در صورت نداشتن رسید، با ارائه کد ملی خواهان، ثبت‌نام وی احراز شده و لذا، نیاز به ارائه رسید نمی‌باشد.)
چک ثبت‌نشده در سامانه صیاد
مدارک هویتی خواهان (کارت ملی یا شماره ملی افراد حقیقی یا شناسه ملی اشخاص حقوقی)
هزینه شکایت از چک ثبت‌نشده
در صورتی که مدارک خواهان، برای شکایت از چک ثبت‌نشده، کامل باشد، لازم است تا هزینه شکایت نیز پرداخت گردد. مطابق مقررات نحوه پیگیری جرم ثبت نکردن چک جدید، هزینه شکایت از چک ثبت‌نشده، شامل موارد زیر می‌باشد:
اولین هزینه شکایت از چک ثبت‌نشده، هزینه تعرفه دفاتر خدمات الکترونیک قضایی بوده که مهم‌ترین هزینه این بخش، هزینه ثبت دادخواست است که مبلغی در حدود ۴۰ هزار تومان می‌باشد. هزینه‌های دیگری که در این زمینه باید مورد توجه قرار گیرد، هزینه تایپ دادخواست و ثبت‌نام ثنا است.
هزینه دیگر شکایت از چک ثبت‌نشده، هزینه دادرسی بوده که مطابق تعرفه هزینه دادرسی و خدمات قضایی، اگر مبلغ مندرج در چک، تا ۲۰ میلیون تومان باشد ۲.۵ درصد و چنانچه، بیش از ۲۰ میلیون تومان باشد، ۳.۵ درصد مبلغ مندرج در چک، خواهد بود.